Tryag File Manager
Home
-
Turbo Force
Current Path :
/
home
/
cluster1
/
data
/
bu01
/
1121861
/
html
/
tosepan
/
Transcripciones-Transcriptions-only-new_2017-12-11
/
Material-culture
/
Upload File :
New :
File
Dir
/home/cluster1/data/bu01/1121861/html/tosepan/Transcripciones-Transcriptions-only-new_2017-12-11/Material-culture/Tzina_MatCl_JSI331_keeniiw-see-mochaantia-como-se-construye-casa_2009-09-20-a_ed-2016-04-01.trs
<?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?> <!DOCTYPE Trans SYSTEM "trans-14.dtd"> <Trans scribe="tahtol2" audio_filename="Tzina_MatCl_JSI331_keeniiw-see-mochaantia-como-se-construye-casa_2009-09-20-a" version="34" version_date="140521"> <Speakers> <Speaker id="spk1" name="Jeremías Cabrera Ortiz" check="no" dialect="native" accent="" scope="local"/> <Speaker id="spk2" name="José Antonio Salgado Isabel" check="no" dialect="native" accent="" scope="local"/> </Speakers> <Episode> <Section type="report" startTime="0" endTime="3400.776"> <Turn startTime="0" endTime="3292.459" speaker="spk2"> <Sync time="0"/> Neh ni... neh nikayo:t nika:n xola:l San Miguel Tzinacapan, *es...,** ne: nimoskaltih motano:tsa Taxiti:mpan, <Sync time="11.627"/> a:mo, a:mo koyoto:ka:yeh ne:n, ne:n ka:mpa tinenkeh, ta: ihkó:n to:ka:yeh Taxiti:mpan <Sync time="19.951"/> wa:n nika:wí:n ni..., ni..., moma:patilih se:..., se:... <Sync time="29.469"/> keni:w n' tikiliah *es...**,ka:mpa tikchi:waskeh n' tocha:ntsi:n a:man. <Sync time="33.216"/> Mm, *cuando** yekinika nikchi:w nocha:ntsi:n nika:n, yekinika nikitak ka:nika:wí:n tiketsaskeh. <Sync time="40.113"/> *En primero** nikowak, ka:n... ka:n ti... ka:n... nikitas ka:ni tiketsaskeh ka:mpa *más** tamaya:n, wa:n *más** ne: ke:man ya kihtowa:yah kichi:wayah se: kali ka:mpa onkak a:t. <Sync time="49.759"/> T'tohtokah a:t, mm *por ejem**... ne: mahyá: ne:n we:ixola:l nika:n <Sync time="57.171"/> San Miguel kichihchi:wkeh, mota:li:ko n' ampó:n *porque <Sync time="61.529"/> pos kahsikeh se: a:t. <Sync time="62.841"/> Wa:n no: iwki, se: kali kichi:wayah ka:mpa *cerca** [e]tok, *cerquita** a:t. <Sync time="66.686"/> Ke..., ne: ke:man komo a:mo teh a:t katka pos t'chihchi:wah n' toa:ichkwal. <Sync time="70.261"/> Mm, komo a:mo teh a:t, t'chi:wah n' tocha:n wa:n *este** t'chihchi:wah n' a:ichkwal. <Sync time="78.333"/> para titai:skeh n' a:t, *lo primero**. I:n yeh taeka:ntok n' a:t eh, taeka:ntok. <Sync time="82.476"/> Komohkó:n a:mo teh a:t pos a:mo... a:mo wel akal..., akah kaletos. <Sync time="87.337"/> Kit..., kitah no: ka:mpa *más** tamaya:n wa:n komo a:mo tamaya:n pos ta:li:xmela:wah, tahtachkwah. <Sync time="95.649"/> Mm, mopale:wiah ika... tehwa:n tikiliah *ma..., mano**. <Sync time="102.487"/> Mm, timomanowiah, timoma:kwih wa:n ihkó:n, yo:n nochi a:mo teh taxta:wi:l, iwki sah. <Sync time="112.849"/> Wa:n ke:man a:kin ne:chpale:wi:ko yeh kinekis no:, no: iwki, <Sync time="117.783"/> nikma:kepati a wa:n ihkó:n hasta tima:tanih n' kali. <Sync time="122.332"/> T'chi:wah n' tocha:n ke:meh nimitsilwiaya yekin, timoma:kwih, timoma:nowiah, <Sync time="128.382"/> Tikyo:le:wah se:... se:, o:me e:yi:n, mahtak, <Sync time="132.359"/> sempowal *hasta** sempowal wa:n mahtak tokni:wa:n wa:n tikchihchi:wah. <Sync time="138.919"/> Ne: ke:man katka etoyah se: to..., kaltamachtihkeh. <Sync time="143.17"/> Se:, se: kaltamachtihkeh kihto:sneki ke yehwa n' kimatia de n' kali. <Sync time="147.001"/> Nika:n ke:ní:w n' kitamachi:watih, ke:niwki eski we:i n' kali, ke:niwki eski de pata:wak, ox a:kayoh, ox weiak. <Sync time="153.432"/> Wa:n mm, yehwa katka *como que** kimatia, se: sah katka <Sync time="163.65"/> wa:n pe:wak ke:mih <Sync time="167.112"/> e:yi powal wa:n mahtak para nika:mpa ya, mopatak. *Porque**... <Sync time="175.752"/> mm, a:mo kwali katka se: sah n' kimatia *porque** iksá: ta:wa:naya, <Sync time="181.667"/> iksá: mokokowa:ya ne:n kaltamachtihkeh, entó:s a:mo ya:ya. <Sync time="185.865"/> n' kali a:mo kwaltiaya sen to:nal, wa:n tiknekih n' tehwa:n ompa se: kali <Sync time="192.286"/> *porque** i:pa tatasohti, i:pa timo... timo... timochika:wka:wiah sah tikchihchi:wah n' tocha:n, a:mo *porque** tomi:n onkak miak. <Sync time="199.65"/> *Entonces para** t'ma:tamiskeh niman <Sync time="204.474"/> *pues** ti... *mejor** kite:mowah oksé: *manera**. <Sync time="207.647"/> *De, de treinta años para** nika:mpa *mejor**..., tinochi:meh n' tikaltamachtia:nih, tinochi:meh n' tiwelih, <Sync time="215.858"/> nochi tikchi:wah. <Sync time="217.802"/> *Entonces** a:man, komo tinochi:meh tiwelih... *bueno** ke:man onkaya n' kaltamachtihkeh se: sah n' kimatia, <Sync time="225.026"/> n' okseki:n soh tachi:xtokeh, ka:n teh kichi:wah. <Sync time="228.486"/> *No**, pos tein kihto:s n' kaltamachtihkeh yehwa n' t'chi:watih, ke nika:n x'teki i:n *cosa**, wa:n iksá: no: mopolowa:yah. <Sync time="233.843"/> Wa:n ke:man mopolowa:ya wa:n po:wtok sah n' kalkowit, <Sync time="236.946"/> ¿keni:w t'kchi:watih?, wehweliwi n' kali, wehweliwi n' kali, wehweliwi nochi, nochi wehweliwi a <Sync time="243.486"/> *porque** po:wtok sah n' kowit. <Sync time="246.388"/> *Entonces**, ekintsi:n a:mo, ekintsi:n tinochi:meh tirre... itech se: kal... kalchihchi:walis tinochi:meh tirresponsables, neh no: nima:estroh, ne: se: *maestro**, tinochi:meh tima:estros, <Sync time="254.987"/> *o** tinochi:meh *iguales* tikihto:snekih, *parejos**. <Sync time="258.625"/> Ahsi ne: se: no: tekiti, oksé: ahsi no: tekiti, oksé: t'tahtani *favor** ne:chi:wili i:n *cosa**, ke:meh se: kihtowa. <Sync time="263.849"/> Komo neh nocha:n neh nikilia ne:chchi:wili i:n *cosa por favor**, meh teh ne:chchi:wili i:n *cosa** wa:n ihkó:n tima:tamih n' kali. <Sync time="269.094"/> *Una vez puede ser**, a:chá: kwali tikchi:watih de teja *o, o de, de, de cartón**. <Sync time="277.688"/> Komo *de cartón** t'mattokeh ye:kkwa:ihkas para mah ihxi:ka n' a:t, <Sync time="282.353"/> wa:n *siempre** nochipa tik... tiketsatih ka:mpa kimagas n' to:nal. <Sync time="286.661"/> Tikitatih ka:nikani:ni tik... tikepatih, mah... ke:meh nika:n *por ej**... ke:meh nika:n, <Sync time="291.661"/> ne:wín ki:sa n' to:nal para kimagas nika:n wa:n kimagas nika:n, <Sync time="295.768"/> entó:s wa:kis n' *cartón** yo:n se:, se: kalakis tane:x. <Sync time="299.63"/> N' koyo:meh kihtowah no: taman, mah... yehwa:n kihtowah mah kepto, yehwa:n kihtowah ihkó:n, <Sync time="307.023"/> yehwa:n kihtowah ... ne: kitahto:ltiah n' ehekat. <Sync time="309.188"/> Pero tehwa:n a:mo, tehwa:n t' nika:n... n' to:nal para mah ka:n..., no: ta:ká:n onkak kwameh <Sync time="314.953"/> tik... tikte:ntekih, tikta:mo:tah *para... para** mah a:mo tahsolowa, para niman wa:kis ne:n teja <Sync time="322.132"/> wa:n niman wa:kis n' *cartón**, komohkó:n teja niman tahsolowa, <Sync time="325.158"/> Yo:n kipia ke se: kichipa:was *cada dos años por lo menos o tres años porque** tila:waya n' tahsol. <Sync time="331.583"/> *Una, una vez**... wa:n de se: ma:tamia, <Sync time="337.045"/> komohkó:n tietokeh ok timiakeh wa:n to:na, o:rah ok, tta:li:xmela:wah, tta:ltilta:liah, <Sync time="344.552"/> *este** tatsi:ntsakwah, kitah ka:nika eski tikote:noh, mm..., <Sync time="351.82"/> ka:nika eski tikalakiskeh, ka:nika tiki:saskeh, ox se: sah n' ka:mpa tikalakiskeh, nochi yo:n. <Sync time="356.909"/> Kanika:wí:n kochis topio, ka:nika n' tikochiskeh, nochi yo:n. <Sync time="362.49"/> Wa:n no: sa:te:pan ya, tami a n' kali kipiayah se:... se:... se: *costumbre**, <Sync time="370.838"/> kilia:yah kichi:wilia:yah ilwit n' kali. <Sync time="375.406"/> Kichi:wiliah ilwit n' kali, mm... kiliah kalsa:ntacru:s. <Sync time="382.002"/> *Lo primero** tein se:meh de n' tietokeh ompa ne: kitahtaniah *favor, no** pos <Sync time="386.377"/> teh eski tinocompa:dreh x'ta:lili n' *cruz** n' kali [ke:meskia] ito:ka:y n' kali. <Sync time="393.121"/> Mm, *después** kitahtani:tih *favor** ikalihtik a, yowi n' *pareja** kinohno:tsatih *en buen plan**. <Sync time="403.456"/> kitahtani:tih *favor** mah kiketsas yo:n kali, ne:, ne:n *cruz**. <Sync time="408.928"/> M... *lo primero** kita:lilia ompa *cualquier** kowit *de cruz**. <Sync time="414.393"/> *Al último** ya, *cuando bueno** ya, kwa:lkwih ika *nicho**, ika xo:chit, ika *parejo** kwali, ke:meh moneki. <Sync time="421.826"/> Mm, onkak ilwit a, kwa:lkwi *música**, kwa:lkwi *cohetes**, k'wa:lkwi *gente**, tei:n wi:tsa. <Sync time="430.209"/> Wa:n tein yetokeh pos kichia ika *fiesta**, kichia ika takwalis, ika ta:wa:nalis wa:n motewia:yah, *importa** katka. <Sync time="442.833"/> Yo:n pano:k, a:man a:mo ok. <Sync time="446.902"/> A:man onkak kalmeh ke a:mo kipia *cruz siquiera**, <Sync time="449.996"/> lo único** ke tiknekih mah taiya:nto wa:n ompa sah. <Sync time="454.252"/> Ee... ke:meh no: mopatak a, nochi mopatatiw a, ekintsi:n a:mo teh kowkalikxit ok. <Sync time="463.532"/> Ne: ke:man onkayah kwa:kowehmeh k'wiwilatsatih n' kowkalikxit. <Sync time="468.599"/> Kikwiah n' kalikxit *importa de** tayo:lo:tkowit. <Sync time="472.684"/> Xa: wa:xkowit, kakatekowit, mm... miskit, okseki kwameh. <Sync time="480.661"/> Yo:n kwomeh ka:n tei:n ok wa:n a:mo akah kinto:ka. <Sync time="485.63"/> *Lástima que** a:mo akah mm... talna:mikisyo:li, <Sync time="489.96"/> mm... mah tikixwalti:ka:n kwameh tein poliwtokeh ya, owih. <Sync time="496.009"/> Yekintsi:n miak kwameh onkakeh pero nochi selkeh. <Sync time="500.318"/> Yekintsi:n mahyá: tikihto:ka:n koyo:kalmeh ya, tepa:mit a, tepos. <Sync time="505.92"/> N' kwehmol *que** no: pala:ni, no: kipiah inin... n' tepos... Wa:n n' tepos kipia inemi:lis no:, <Sync time="512.509"/> a:chá: *cincuenta, sesenta, setenta, cien años**, yehwa sah. <Sync time="518.237"/> Wa:n ne:n... *importa** no: katka ne: ke:man... <Sync time="526.626"/> Ah, pos a:mo teh katka nikihto:ti ta:l de... neh nikihto:ti ne:n ta:... ne:n ka:mpa tinemih mah tei:xko, <Sync time="535.159"/> ta: katka nochi ta:l wa:n kipia se: *ventaja** n' ta:l, <Sync time="539.489"/> nikma:petskowa no... no..., notakwa:ya *o notaza o noplato**, <Sync time="545.932"/> mm, ka:n..., ka:n..., ka:n tapa:ni. <Sync time="549.236"/> Soh komo:ti wa:n kwali a, sepa n' pehpena *y** sepa n' takwa nono. <Sync time="553.523"/> Se: pili wetsi ka:n mokokowa, ta:l sah. <Sync time="557.152"/> Ki:mimilowa teihsá: wa:ktiki:sa *porque** ta:l sah. <Sync time="560.968"/> Wa:n ekintsi:n nochi tei:xko, t'mimilowa teihsá: *importa** x'wahwa:tsa. <Sync time="564.849"/> Nik..., nikchi:wa se: *gasto**. <Sync time="567.696"/> Mm, nochi k.... ne:n, ne:n koyo:kal tikihto:ka:n n' ta:... n' ta:l de, de tet. <Sync time="576.855"/> Ta:li:xko de tet wa:n n' ta:lmanik ke:meh i:pa, <Sync time="580.871"/> nochi kipia n' *iventaja** wa:n *idesventaja**. <Sync time="583.73"/> *Últimamente** nochi:n, e:..., tapale:wih n' totayeka:nka:w wa:n seki mofue:rsahwi:wkeh sah ne:n..., nochi n' kalmeh yekintsi:n nochi, nochi *este de cemento** n' *pisos**. <Sync time="594.154"/> *Pero pues** kipia *desventaja**, a:mo kichichi:na n' a:t <Sync time="599.676"/> wa:n yo:n nimitsilia:ya ke ne: ke:man tehwa:n timoskaltihkeh, <Sync time="603.618"/> neh *ne:chtoca:roh** ok t'tai:keh n' a:ichkwala:t. <Sync time="606.369"/> Nika:n a:mo *porque** tikpiah n' a:me:yal, *pero cuando** tiowih kowtah a:ichkwala:t tai:yah <Sync time="612.08"/> wa:n ka:n akah miki. <Sync time="614.927"/> Mm... ki:xeheko ne: ke:man mochi:w, mochi:wak wehwei tekimeh wa:n a:ichkwala:t n' tai:ah <Sync time="621.233"/> Mochi:w n' tio:pan, mochi:w n' *palacio**. <Sync time="624.001"/> A:k... wa:n ak... ka:nai... ka:nachi:meh kichi:wkeh, a:it ka:nachi *gentes**, a:mo miakeh katka, <Sync time="628.175"/> wa:n... wa:n *igual** kichi:wkeh wehwei tekimeh. <Sync time="633.447"/> Nochi yo:n tehwa:n timolwiah n' a:man, ¿ke:n a:man titelmiakeh wa:n ka:n teh t'chi:wah? <Sync time="642.059"/> *Porque** te:chwehweloh, no: te:chwehweloh n' xiwtekiwah. <Sync time="646.434"/> Tein kiliah ne:n, tein kiliah ne:n koyo:meh *programas de gobierno**, <Sync time="651.879"/> Kwehweloh n' *costumbres**, k'wehweloh, k'wehweloh weh..., wehka kitamo:t <Sync time="657.16"/> Yekintsi:n a:mo kanah kineki faina:ro:s, a:man kinekih mah ki(n)taxta:wi:ka:n <Sync time="661.665"/> wa:n etok, tietokeh *mal**. <Sync time="663.922"/> A:man nika:wí:n timocha:ntiah a:ksa:meh, pos *igual**, <Sync time="669.614"/> o:me e:yi:n sah mo... moma:nohwiah, timolwiah ma:nowiah, ma:noh *pues**. <Sync time="673.848"/> Seki:n pos ka:n yowih, pos ka:n (ne:ch)taxta:wi:s wa:n *más, más** tein pi:pil ok, <Sync time="682.54"/> tein de... tein ta:tahtsitsi:n ya, *lo** ... tein más tati:tahmeh ya, <Sync time="691.246"/> pos *más o menos todavía** kipiah yo:n *costumbre**. <Sync time="694.754"/> *Por lo mismo de** n... yo:n *igual** ke:meh kalye... kalyetowa:nih, <Sync time="701.947"/> pos miki a:ksá: ihkó:n, yo:n ompa ke:mah. <Sync time="705.911"/> *Cuando** miki a:ksá: a:mo akah kiyo:le:wah, yowih sah, <Sync time="709.375"/> syoh t'te:kakilia *no** pos ton..., ton tatekipachoh, *no** pos mikik a:ksá:, *ah bueno**, pos tia:tih. <Sync time="714.483"/> *Igual** ompa a:mo akah k'yole:wa, *cuando** miki a:ksá: niú:n akah kiyo:le:wa. <Sync time="718.467"/> *Al menos** kichi:watih se: ilwit, ke:mah. Timocha:nti:ti, ke:mah kitahtani:ti *favor, pero** komo a:ksá: miki yo:n se: yowi sah. <Sync time="725.624"/> Nochi yo:n ne: ke:man ya miak mopatak a n' ekintsi:n, *hasta** tein tikwa:skeh. <Sync time="735.333"/> Ne: ke:man nochi tikwa:yah chipa:wak n' teisá:. <Sync time="743.751"/> Kilmeh katka chipa:wak. <Sync time="746.028"/> Nika:wí:n yo:n *este**... nochi lo que es nika:n San Miguel, Ayotzinapan, Xaltipan, Ecatlán... <Sync time="755.007"/> Nikihtowa yo:n *porque tivecinos**, de ompa wi:tsa para teisá:, de ompa wi:tsa *o de** nika:n ompa yowi para ompa, *cosas**. <Sync time="762.344"/> *Por ejemplo**, yehwa:n k'wa:lkwih kilit, k'wa:lkwiah wa:n... *bueno** kisegui:rowah k'wa:lkwih. <Sync time="769.359"/> Pero ekintsi:n k'wa:lkwih, pero kokolisyoh ya <Sync time="773.835"/> po..., oso yo:n kita:liliah yo:n xiwit kimiktia, *veneno**, kiliah *herbicida** wa:n te:chtamia. <Sync time="783.284"/> Yekintsi:n *peligro**... semi *peligroso**, semi, semi, nehmach komo que mah timokwalti:ka:n teisá: eliwis sah. <Sync time="791.717"/> A:mo wel tikwa:skeh teisá: eliwis sah, kipia t'mattoskeh ka:ni wa:le:w, <Sync time="796.386"/> a:koni n' kito:kak, ke:ní:w n' kito:kak, ka:ni n' kito:kak, <Sync time="800.679"/> para tikwa:skeh teihsá:. <Sync time="802.219"/> *Porque** kasá: ika t'mattokeh kita:liliah yo:n... yehwa yo:n xiwpah wa:n yo:n te:miktih. <Sync time="808.914"/> Te:chmiktia n' tehwa:n, te:chkokolismaka, ke:waltia kokolis ke a:mo ke:man tipahtih ok, <Sync time="814.487"/> a:mo ke:man tipahtih ok wa:n kimiktia n' ta:lmanik, <Sync time="822.32"/> ta:lmanik tein te:chwehka... we:i... we:itie:mpoh ya te:chtekipanoh. <Sync time="829.194"/> Neh nikitani tein tato:kah Amatlán, San Antonio Rayón, nochi yo:n *lugares**, <Sync time="834.404"/> Ompa ka:n mochi:wa xiwit ok no:, no: mochi:wtok mahyá:, mahyá: n..., kokoxka:ta:l. <Sync time="842.552"/> Xiwtsí:n e:wa tsikitsi:n. <Sync time="846.384"/> Borrar. <Sync time="857.85"/> Ka:n moskaltia ok xiwit, kokolisyoh ya. <Sync time="863.22"/> Tein tikmattokeh no:n tao:l tein k'wa:lkwih ompaka, tikwah ekintsi:n no: *ig...**, no: iwki, <Sync time="869.317"/> tein kiliah n' koyo:meh kita:liliah i:n koyo:tapala:n, yo:n *mal**. <Sync time="876.52"/> Ne: ke:man nika:wí:n tehwa:n tikta:lia:yah <Sync time="880.081"/> nochi n' tato:k iwki sah wa:n sepa timokeptokeh. <Sync time="891.002"/> I:n ke:man neh ni:... <Sync time="896.359"/> Ne: ke:man nitekitia ompa ne: *cooperativa, desde mil novecientó:s sententa y siete, setenta y seis** nika:n xola:l timo:...timonechikowa:yah <Sync time="912.577"/> Yekinikatsi:n ne: ke:man, ke:man onkaya *este todavía** ok, e: yo:l... etoya se: *instituto** mono:tsaya, <Sync time="919.199"/> se:, se:, se: nechiko:lis we:i katka mono:tsaya *Instituto Mexicano del Café**, yetoya ok, yo:ltoya ok, <Sync time="925.304"/> te:chnechikoh tipi:pil. Eh, neh nikpiaya yo:n ihwa:k katka... nikpiaya *dieciséis años, diecisiete años, dieciocho**. <Sync time="932.849"/> E... tikchi:wkeh yekinikatsitsi:n de n' xola:l San Miguel se: *vivero**. <Sync time="940.104"/> yo:n ihwa:k wa:la:ya se:... etoyah seki koyo:meh, se: *ingeniero**, se: *agrónomo pues**, <Sync time="949.727"/> se: *zootecnista** wa:n se: siwa:t no: kinimachti:aya siwa:meh, se: *grupo de** siwa:meh, <Sync time="954.682"/> pero wehka:w ya yo:n. <Sync time="956.714"/> Kita:lihkeh yekinikatsitsi:n se: *vivero de** kahfe:n, timotelwelitayah ya. <Sync time="960.273"/> Kita:lihkeh *como**, ka:mpa yekintsi:n *escuela primaria** ompa katka, ompakawí:ni katka. <Sync time="966.837"/> Pero te:chtawehwelowilihkeh *porque**... tawehweliw, yo:n ihwa:k *porque** kita:lihkeh n' *construcciones de** n' *escuela primaria**, entó:s ompa tatamik. <Sync time="977.283"/> *Pero al mismo tiempo de** yo:n ihwa:k tamik yo:n wa:n pe:wak a, n... ihwa:k a n' pe:wkeh kita:liah n' *luz eléctrica**, <Sync time="984.012"/> ih... no: *al mismo tiempo** kitapohkeh n' ohti, i:pa etoya *brecha**, i:pa etoya n' *carretera pero** tama:ichkwal. <Sync time="989.556"/> *Pero cuando** kita:lihkeh ya n' *brecha** ta:ltekitik *máquina** ya, tel kwaltsi:n ta:li:xmela:wkeh. <Sync time="994.405"/> Ihwa:k a *de que** kita:lihkeh n' *carretera**, kita:lihkeh ya n..., a:mo wehka:wak, pané: *setenta y siete o setenta y seis**, <Sync time="1005.141"/> kita:lih... ehkok a n' *primeros postes de luz**, kita:lihkeh ya n' *luz eléctrica**. <Sync time="1009.789"/> *más antes** pos tikwiah kanti:l, mm... *más, más que velas** kanti:l. <Sync time="1018.829"/> Onkayah, kinamakayah n' to... to..., topobrehikni:wa:n kichihschi:wayah seki *este... botes de, de chile, botes de, de leche**, <Sync time="1030.709"/> kikoyo:nia:yah, kinahnakastia:yah, kipepechowa:yah. <Sync time="1034.994"/> Ka:n... ka:n... ka:n..., ka:n kwaltsi:n katka, *pero pues ni..., nimodo**, tikwiah para timotatane:xti:skeh. <Sync time="1041.237"/> Tein *más... más** ko:koyo:tamatiah kikwiah *quinqué**, <Sync time="1045.768"/> te:..., te:skat *pues**, kwaltsi:n tatane:xtia:ya. <Sync time="1048.826"/> Wa:n wehka *tiempo** ihkó:n tipano:keh, *o más antes** nochi... nochi iwki katka. <Sync time="1055.032"/> Mota:wilia:yah ka:sá: ika ya:yah, pos tein tepitsi:n welia kikowaya *lámpara, baterías**. <Sync time="1060.099"/> Pero nochi n' *gente** nemia, kasá: ya:ya kowtah, kikwitih kowit kwalka:n *o** motayowalti:ayah <Sync time="1066.907"/> owapach, owasin *o... o a ver** toni ma:kti..., ma:ktiwi:tseh, para motachi:l(ih)tiwi:tseh <Sync time="1073.702"/> Ne: ke:man ya:yah n' kowtah... ya:yah kwalka:n, tane:si tekititok a. <Sync time="1081.064"/> A:man a:mo, to..., a:man wehka mopatak. <Sync time="1084.769"/> A:man tio..., a:man tiowih n' titekititih tahkah ya. <Sync time="1089.153"/> Seki *porque** ttatsiwih, seki... seki *porque** teltekitih, seki *porque** a:(i)t... ta:taman totalna:miki:lis, mopatak a. <Sync time="1098.016"/> No: nimitsilwia:ya ne: ke:man *cuando** pe:w..., pe:wak ihwa:k a n' pe:wak nika:n ne:n *setenta y seis, setenta y siete**, <Sync time="1106.133"/> ee, se: nechiko:lis *de... de** wahkalnamakalis. <Sync time="1116.025"/> Wa:n tein yekinika wahkalnamakakeh ne: i:n xola:l, *solamente** se:sah, mono:tsaya..., a:mo akah kichi:wa kwe:ntah wa:n a:mo akah ki... kia:mata:lia, <Sync time="1125.788"/> wa:n nió:n akah kipo:wka:ita. <Sync time="1128.154"/> Mono:tsaya Chucho Leyva, n' io:kichpil mono:tsaya Rufino Leyva, yo:n mikkeh ya. <Sync time="1134.673"/> Yehwa:n *únicos de** n' *pueblo** kinamakayah wahkal. <Sync time="1141.623"/> *Cada que** se: pilnemia kitahtani:tih, *fulano no** x'chihchi:wa nowahkal. ¡Ah! *Bueno**.Wa:n de xo:no:t, <Sync time="1149.338"/> a:mo, a:mo yo:n ekintsi:n ikpat *de... de... de plástico** a:mo, de xo:no:t, chipa:wak. <Sync time="1158.065"/> de ompa pe:wkeh wi:tseh ya n' kwesala:n n' koyo:meh, yehwa:n tanamakah, <Sync time="1162.697"/> wa:n ke:..., wa:n de pe:wkeh kinitah ya ke tanamakah yo:n tokni:wa:ntsitsi:n *difuntos**, <Sync time="1166.96"/> pos miak *gente** no: pe:wak kichi:waya yo:n, ka:n owih ta: a:mo <Sync time="1172.496"/> wa:n pe:wkeh tikchi:wah *porque** tehwa:n... neh no: n'chi:waya. <Sync time="1175.108"/> Wa:n ekintsi:n a:mo t'chi:wah *porque** timiakeh... *porque** pos a:mo, a:mo ki:sa *pues**. <Sync time="1180.309"/> N' koyo:meh *últimamente** a:mo... a:mo kipo:wka:itah ne:n tein yo:n tekit se: kichi:wa, <Sync time="1186.648"/> kixta:wah ke:meh yehwa:n kineki *por, por** yo:ni. <Sync time="1190.844"/> Pero yo:n ihwa:k *setenta y siete** ahsika *hasta ciento cuarenta artesanos** tiksentilia:yah. <Sync time="1201.706"/> Seki koyo:meh n' ampó:n te:chpale:wia:yah yo:n ihwa:k, <Sync time="1207.285"/> kwi:kayah n' totanamak a:na:l, ne:si kilia:yah Baja California Norte, *por** Tijuana, ompa k'wi:kayah n' totanamak. <Sync time="1220.143"/> Yo:n ihwa:k yehwa:n kite:mowa:yah n' tomi:n *porque** te:chikne:lka:itayah i:n *pueblo**, <Sync time="1227.448"/> kinamakayah n' towahkalwa:n ee... te:chixta:wilia:yah kwali. <Sync time="1236.31"/> Neli n' timopale:wihkeh ika, kwali timopale:wihkeh, a:kin a:mo motatsiwilih yo:n ihwa:k kwali mopale:wih. <Sync time="1242.347"/> Wa:n sa:te:pan de kinyo:lahsik n' koyo:meh n' towahkalwa:n, pe:wkeh a:mo k'kowah ok, wehweliwkeh nochi, a:... seki a:mo monamakak ok. <Sync time="1249.658"/> Pero yehwa:n n' tomi:n kite:mowa:yah itech *fundaciones**. <Sync time="1253.875"/> Entó:s a:mo timokwe:ntahakihkeh wa:n yehwa:n a:mo no: mokwe:ntahakihkeh, pero ihkó:n, ihkó:n yo:li:k tontia:yaya. <Sync time="1260.546"/> Wa:n sa:te:pan yo:n kihtowah yehwa:n n' koyo:meh ki..., mah tikchihchi:wa[ka:n], tikchihchi:waka:n okseki yankwik, yankwik ne:ska:yo:meh. <Sync time="1269.154"/> Ne:siah seki we:ia... wahkalmeh, seki mahyá: morralmeh, seki mahyá: chikiwmeh, <Sync time="1277.056"/> seki... san tein a:mo, kiliah n' koyo:meh *nu..., nuevos diseños**. <Sync time="1280.917"/> Wa:n ihkó:n pe:wak *más** motanamakaya wa:n ekintsi:n kichi:wah san tein a:motsitsi:n n' *cositas**. <Sync time="1287.024"/> Ekintsi:n de n' xo:no:t ke:meh i:pa monamaka, monamaka ke:meh i:pa pero mah kwaltsi:n tachihchi:w. <Sync time="1297.296"/> *O sea que** yo:n ihwa:k timomachtihkeh no: teisá: timotahta:ni:skeh mah pati:yoh pero mah kwaltsi:n tachihchi:w. <Sync time="1304.485"/> A:kin eski k'welita, *mismo** nika:wí:n tehwa:n tima:se:walmeh tikwelitah, tein tachihchi:w de, de xo:no:t. <Sync time="1311.099"/> Wa:n no: siwa:meh tein... *o** siwa:pi:pil, *más que** siwa:meh, siwa:pi:pil <Sync time="1317.327"/> *porque** yehwa:n *más** tachiah *que** tein siwa:meh tein xiwehkeh ya, <Sync time="1321.188"/> kichihchi:wayah ne:n inin... inin..., ininkami:sah *pues, hasta** ekintsi:n kinchi:wah. <Sync time="1326.256"/> Wa:n, wa:n tein a:man... tein te:ka tamikoya n' ekintsi:n kichihchi:wtokeh <Sync time="1331.077"/> tel senkaya n' kwaltsitsi:n. <Sync time="1332.952"/> Telkwaltsitsi:n siwa:kami:sahmeh pero no: *igu..., no: iwki ye:kpati:yoh, <Sync time="1338.644"/> mm, ne: ke:man ipati:w katka se: *ciento**, o:me *ciento** wa:n tahko, e:yi *ciento**. <Sync time="1346.253"/> Ekintsi:n chikwase:n *ciento** se: siwa:kami:sah. <Sync time="1350.527"/> Para i:n ilwit a:it a, <Sync time="1353.752"/> a:it a komo tacha:lih na:n... ne:n siwa:tsi:n, *porque** pati:yoh n' itasa:l. <Sync time="1359.805"/> Ya ne:n, no: tikitayah no: de n' oksekin tanamakmeh, <Sync time="1367.305"/> de n... de n... ma:tachihchi:wmeh, de xo:no:t wa:n de kowmeh... <Sync time="1372.385"/> Seki:n *últimamente** pos ekintsi:n kahsikeh ya no: yo:n kowxo:chit, <Sync time="1376.958"/> te:palkat, tein mota:l... ma:pepechowa itech chalawih, no: tantiw a. <Sync time="1381.913"/> Ke:meh a:mo akah kito:ka, ke:meh a:mo akah kichihchi:wa mo... mopepecho:ti sah, <Sync time="1388.131"/> *pues** ekintsi:n no: tantiw ya, kite:mowah wehka n' tokni:wa:ntsitsi:n, ki:sah. <Sync time="1392.674"/> wahkalmekat *igu..., igual**, tantok a. <Sync time="1395.531"/> A:mo akah kito:ka wa:n yo:n moto:ktani. <Sync time="1398.991"/> Ee, xo:no:t nochi n..., nochi n..., nochi n' *gente** kwali k'kixtia, <Sync time="1408.333"/> *hasta** siwa:meh kwali k'kixtiah xo:no:t. <Sync time="1410.721"/> Kiliah n' koyo:meh se: *procesamiento de** n... <Sync time="1414.678"/> *Pero no igual** pos para yo:n pos <Sync time="1418.425"/> para yo:n pos wehka:was *ocho días o quince días, según** takawa:nis, <Sync time="1423.35"/> ton *tiempo** tieskokeh. Komo a:mo tasese:ya para se: kipa:kas. <Sync time="1427.032"/> Yehwa:n n' koyo:meh... yehwa:n a:mo kimatih komohkó:n... komohkó:n ye:kwehka:wa para kwaltia ne:n, ne:n xo:no:t. <Sync time="1434.435"/> *Ap..., ap..., aparte** ne:n to:nalpolo:lis de n..., de n' *artesano o de** ma:tachihchi:wkeh. <Sync time="1444.779"/> *Este**... kiowis, to:nas, yeh kite:mo:ti n' *imateria:l**. <Sync time="1455.544"/> Se: *tiempo** pano:k kikwiah tepe:xi:lo:t, tamik n' tepe:xi:lo:t. Ke:meh a:mo akah kito:ka tami n' kowtsitsí:n. <Sync time="1464.247"/> Yekintsi:n yetok, kikwitokeh *para servilleteros** ohtat, n' ohtat tein xoxoktik. <Sync time="1472.026"/> Ee... wa:n a:mo sayoh yo:n, san tein a:motsitsí:n *pues**, nochi timosempale:wiah ya. <Sync time="1478.735"/> Taxkalpi:kilo:nimeh yeh a:mo kichi:wa se: *persona** sah, <Sync time="1483.755"/> kichihchi:wa se: ka:n o:me oso e:yi:n, *porque** ki:xchihchi:wah, kihkwilowiliah ne:n ii:xkwalne:ska <Sync time="1491.514"/> Ta:taman, tein ta:taman tapaloh wa:n toni n..., toni n' kipias, <Sync time="1498.028"/> xa: kipias se: siwa:t tatektok, xa: kipias se: siwa:t tanamakatok, <Sync time="1501.159"/> xa se: siwa:t tein kinama... kipi..., kima:mahtok ipili o ka:n mati. <Sync time="1505.12"/> San tein a:motsitsí:n ne:ska:yo:t kipia n' taxkalpi:kolo:ni <Sync time="1508.879"/> *o**... Wa:n, wa:n *lo malo que** kihtowa kwesala:n, a:mo kihtowa ka:mpa kichihchi:wah. <Sync time="1515.006"/> Se:sah n' ki:xkietsah, *ni modo**. <Sync time="1518.903"/> Wa:n yo:[n] ... wa:n koyo:meh tein wi:tseh kalpano:kih te:tahtaniah, <Sync time="1523.414"/> niman kihtowah telkwaltsi:n kwesala:n, kwaltsi:n *icostu:mbres**. <Sync time="1527.857"/> kwesala:n ka:n kipia costumbres, kwesala:n koyo:meh. <Sync time="1531.028"/> *Costumbres** kipiah xola:lkone:meh tein yetokeh ina:wak ne:n *municipio**. <Sync time="1536.431"/> *Pero municipio de** kwesala:n a:mo teh kipia *costumbres** <Sync time="1540.586"/> Yehwa:n koyo:meh, yehwa:n, yehwa:n ki..., ki... kitohtokah tomi:n <Sync time="1545.937"/> wa:n i:n tima:se:walmeh *cuando** wi:tsa se: koyot tehwa:n tikwa:ntih kahfen, tikwa:ntih san tein a:mo, ttamakah, nochi yo:n <Sync time="1552.904"/> wa:n ke:man tehwa:n tiowih te:chtamakah pero mah tikixta:waka:n. <Sync time="1556.272"/> semi tixo:xohmeh *p[ero]** iwki a. <Sync time="1562.375"/> *Ya** nimitsilia:ya ne: ke:man ya, ompa pe:wak *setenta y siete** yo:ni wahkalnemi:... <Sync time="1567.76"/> pero wahkalnamakalis. Wa:n ke:man timonechikowa:yah *cada** chikwe:i, wa:layah des... tokni:wa:ntsitsi:n de Tzicuilan, <Sync time="1578.583"/> wa:la:ya[h] de Chicueyaco, Xiloxochico, wa:laya[h] de Ayotzinapan <Sync time="1582.645"/> wa:n de nika:n kayo:meh, siwa:meh wa:n ta:kah. <Sync time="1588.288"/> Tiksentilia:yah yehwa ya xo:no:tachihchi:w, tasa:l, tilmah, *rebozos, camisas, maceteros**. <Sync time="1600.22"/> *Pero de** pesma a:mo ke:man tiksentilihkeh, <Sync time="1604.747"/> *porque de** pesma kichi:wayah de Xocoyolo. <Sync time="1607.427"/> De nika:n, a:man nika:n no: kichi:wah ya sekin pero n' kwehmol de n' pesma semi pitsotik <Sync time="1614.595"/> *porque para** tikwiskeh se: pesma, tiktehtekiskeh <Sync time="1618.405"/> kipia ke t'te:mo:skeh se: pesma tein toma:wak, tein we:i <Sync time="1621.494"/> tein kipiak *siquiera** ka:n se: *ciento** wa:n tahko xiwit a moskaltihtok. <Sync time="1627.491"/> Entó:s ton kihto:sneki, tikta:mo:ttokeh ya n' kowmeh ke:meh Xocoyolo. <Sync time="1633.72"/> Ompakawín kita:mo:ttokeh ya n' kowmeh nochin tein wehwei:n, telinachichi, *siquiera** se:, se: tanawa:l. <Sync time="1639.069"/> Wa:n tein se: tanawa:l de toma:wak yehwa n' kwaltia para teisá:, <Sync time="1644.385"/> tein pitsa:wak ka:n kwaltia *porque** a:mo, a:ya:mo, a:mo, aya:mo yo:l..., aya:mo *este**, ke..., kipolowa ne:n, <Sync time="1649.854"/> aya:mo kipia n' ikowyo, yo:loh ok, i:n tein a:mo yo:loh, tein yo:loh a:mo kwaltia. <Sync time="1656.867"/> Nochi yo:n... yo:n tokni:wa:n a:mo kimatih komohkó:n k'wehwelohtokeh ne:n... k'wehwelohtokeh n' tato:k. <Sync time="1664.215"/> Wa:n *por eso** miakeh nika:wí:n kachi kwali kitekiti:ltiah xo:no:t, kitekiti:ltiah tasa:l. <Sync time="1670.551"/> Yo:n ihwa:k ke:meh name:chilwia:ya *que de** n' nechiko:lismeh de n' *artesanos**. <Sync time="1680.505"/> Sa:te:pan a:mo monamaka ok, ka:n monamaka ok, t'tasematkeh, tiwehweliwtia:yah ya, <Sync time="1686.627"/> pero ihwa:k no: tikihtohkeh: ¿to:n te:chchi:wilia *falta** nika:n? <Sync time="1690.431"/> Te:chchi:wilia *falta** ka:ni t'namakaskeh n' tokahfe:n, te:chchi:wilia *falta** ka:ni timopahti:skeh, <Sync time="1695.481"/> te:chchi:wilia *falta escuela**. *Primaria** t'piah <Sync time="1701.067"/> pero *telesecundaria** ka:n tei. <Sync time="1703.471"/> Entó:s ihwa:k a: ne:n yo:n koyo:meh etoyah n' ampó:n, wa:lahkah seki koyo:meh, moto:ka:ytihkeh... in... in... ininnechiko:lis moto:ka:ytih *PRADE**. <Sync time="1714.727"/> Yo:n kiliah n' koyo:meh *siglas**. <Sync time="1717.901"/> Entó:s yo:n koyo:meh etoyah, ihwa:k a m' pe:wkeh kite:mowah tomin <Sync time="1725.198"/> itech *fundaciones para** ke:waltihkeh ne:n *telesecundaria**, tehwa:n *totelesecundaria** wa:n motekitik. <Sync time="1735.999"/> Wa:n yo:n *telesecundaria** e:wak *porque** yo:n ompa mot... moitato, <Sync time="1742.994"/> ompa, *hasta** ompa mochi:wato, pané: ye:kwehka *telesecundaria** moka:wak *porque en primero**, <Sync time="1750.165"/> yekinika *porque** ompa kikwik ne:n *tele**, ompa, ompa kikwik n' *señal** <Sync time="1755.84"/> wa:n se: *porque** ompa kahsikeh n' ta:l. <Sync time="1759.342"/> Nika:[wín] *cerca** a:mo kanah kahsikeh yo:n *tiempo**, a:mo akah kiselih. <Sync time="1762.868"/> Wa:n yo:n ompa, *dueño de** yo:n ta:l, *este**, kipiaya se: *problema**, se: kwehmol iwa:n *banco**, <Sync time="1776.744"/> entonces** kixta:wak ne:n a:kin k'kowak, kixta:wak ne:n, ne:n kwehmol <Sync time="1785.806"/> wa:n moka:wak a:ltepe:ta:l a, wa:n *por eso** mochi:w n' *escuelas telesecundarias**, we:ika n' ta:l. <Sync time="1794.133"/> N' ta:l pané:, xa: se: ista:joh pano:s. <Sync time="1799.14"/> N' ekintsi:n ompa etok a n' *telesecundaria**. <Sync time="1802.61"/> Chi:wik n' *telesecundaria**, chi:wik se: ta... kaltapahti:lo:ya:n, no: kite:mohkeh ika nepale:wi:l de seko, <Sync time="1811.051"/> pero a:mo... no: timopale:wihkeh tehwa:n, t'ta:lihkeh *faenas**, eh, tehwa:n t'ta:lihkeh *faenas**. <Sync time="1816.452"/> Ihkó:n ke:meh *cooperativa** tosepan kichi:w n' *ibodegas, primeras bodegas** tein de kwesala:n, ne: Nahuiogpan ne:n *bodega** ika *faenas**. <Sync time="1825.97"/> Ompa *faenas por comunidades** wa:n nika:n *faena por... por este..., por cada** se:meh de tehwa:n, no: *igual**. <Sync time="1833.931"/> Chik..., Kichihchi:wkeh no: *igual** se: kahfe:nkowalo:ya:n, *mismo** nika:n, <Sync time="1838.424"/> yo:n tekimeh kichi:wkeh, yo:n *a ni..., a nivel pueblo** wa:n no: *mismo** ihwa:k yo:lik a ne:n... yo:lik a ne:n *cooperativa**. <Sync time="1848.41"/> Ke:mih kwesa:la:n pe:wkeh no: i:pa tio:yowih, pe:wkeh timonechikowah. <Sync time="1853.447"/> Ne: ke:man etoya ne:n *Plan Zacapoaxtla**, etoyah seki koyo:meh tein de n'... de n' *agrónomos** <Sync time="1860.013"/> kilia:yah *Plan Zacapoaxtla**, yehwa:n sayoh kito:ktinemiah mi:l, tao:l. <Sync time="1865.487"/> Itech i:n *lugares** nentinemiah yo:n *ingenieros**, <Sync time="1869.095"/> *co**... mahyá: kichi:wtinemiah *experimentos**, ka:ni más mochi:wa n' tao:l, <Sync time="1872.324"/> katí:n tao:l más kwaltsi:n, ki:... kati:ni *semilla más** kwali, nochi yo:n. <Sync time="1876.589"/> Wa:n *a final de cuentas**, pos *mejores semillas** tikpiah tehwa:n, ma:..., kipiah *mejores semillas** ma:se:walmeh, <Sync time="1882.849"/> a:mo n' koyo:meh, koyo:meh a:mo teh *semilla**. <Sync time="1885.073"/> yehwa:n no: sayoh takwah mahyá: tapial, pero pos yehwa:n ka:n... ka:n kimatih ka:ni mo..., ka:ni mochi:wa, <Sync time="1891.184"/> ke:(yeh) mochi:wa, ke:ní:w mochi:wa, mm, ka:n kimatih. <Sync time="1894.762"/> Kimatih ma:sewalmeh, tein tekitih. <Sync time="1897.445"/> Wa:n ihwa:k a yo:n pe:wak moita ya, nikita pe:wak tatsi:ntokah ke:ní:w San Miguel kinamakatok n' i..., *icosas**. <Sync time="1905.882"/> Wa:n a:kin te:cheka:naya n' tik... *dentro** t'knamakayah n' *artesanías** San Miguel, <Sync time="1910.303"/> pe:wak no: kininohno:tsaya mono:tsaya se:.. se: tamachtihkeh... mono:tsaya Valerio López <Sync time="1916.72"/> No: pe:wak yowi ya nechiko:lismeh de kwesala:n, pe:wkeh timonechikowah. <Sync time="1921.298"/> A:mo timia:keh, San Andrés Tzicuilan, Cuetzalan, San Miguel Tzinacapan, Xaltipan, Ayotzinapan, Yohualichan, Pinahuista, <Sync time="1930.135"/> pané: n' mati Santiago Yancuictlalpan, pané:, a:mo nikelna:miki. a:mo ta: *seguro** yehwa sah yo:nkes, *siete**. <Sync time="1938.172"/> Yehwa yekinikatsitsi:n pe:wkeh t'nemiliah, ke:ní:w t'chi:watih. *Por** yo:n *tiempos** pati:yoh katka n' *azúcar**. <Sync time="1946.252"/> Pero yo:n ihwa:k tits... tilucha:rohkeh *por** n' *azúcar, de** n' cooperati..., *para cooperativa**. <Sync time="1956.399"/> Ihwa:k a n'... ika miak nekwehmolo:lis, pero telmiak nekwehmolo:lis, <Sync time="1960.739"/> n' koyo:meh a:mo kinekiah mah kita:li:kan se:... se: tanamakalo:yan de n' *pobres**, a:mo kinekiah. <Sync time="1966.903"/> Onkaya miak kwehmol, telwehka:wak, pano:k xiwmeh, pano:k *meses**. <Sync time="1973.31"/> Wa:n tia:ya:yah nikmattok ma:ski ika kiowit, yo:n *tiem**..., yo:n *tiempo** ka:n akah kitaxta:wia:yah, yo:n *tiempo** tia:yah sah. <Sync time="1981.25"/> Ke:meh a:man domingo, imaní:n ay timoketsah kwesala:n, nechiko:lis. <Sync time="1986.672"/> Tikitaskeh ka:ni t'namakaskeh ne:n to..., tokahfe:n, topimie:ntah, toxokow, kowtsapot. <Sync time="1995.955"/> Yo:n ihwa:k kinamakayah, ko:namakayah, neh a:mo ke:man niah, pero... a:mo ke:man tiah ne:n tanamakalis wehka pero t'nechikowa:yah nika:wi:ni xokot. <Sync time="2004.828"/> Niahka kowtsapot tika:ka:watoh México, *central de abasto, pero** ke:meh a:mo titanamakanih de kwali, <Sync time="2012.838"/> wa:n a:mo ti..., a:mo katka titanamakanih de nochipa. <Sync time="2016.257"/> Ta: sayoh tiwetsiah de ke:meh eskia... ke:man weli sah n' tia:yah, no: ke:meh weli te:chkowilia:yah. <Sync time="2021.888"/> Ta: ka:mpa tanamakah wehwei:meh, kimattokeh ya ka:ni wa:le:wa, a:konimeh, kichi:wah ya, mahyá: se: *contrato**, <Sync time="2032.047"/> "i:n to:nal niknekis achi i:n de tanamak *pero para** nochipa ya". <Sync time="2039.082"/> Wa:n tehwa:n nika:n a:mo weli *porque** n' toxokow sayoh *cada** xiwit n' ta:ki. <Sync time="2042.652"/> Mah te:chtahtani:ka:n xokot para abril, pos ka:n..., abril ka:n teh xokot, entó:s yeh ika yo:n a:mo weli. <Sync time="2050.634"/> Pero ihwa:k a ne:n... yahkah ke:meh o:me, e:yi xiwit *comisiones**, nikmattok iksá: ka:n monamaka ya. <Sync time="2063.765"/> A:mo... iksá: ka:n akah takwaya, se: a:miki, se: maya:na, se: kochisneki, se: sekwi, tikihyo:wihkeh iwki. <Sync time="2076.8"/> Pano:k yo:n, ihwa:k a ne:n... ne:n *cooperativa** yo:lik, yo:lik moahohktiah. <Sync time="2089.173"/> Kichi:w miak, yeh *más** este ki... *más** ki... *más** kitekitilih n' kahfe:n. <Sync time="2101.311"/> *Por eso** yekintsi:n kipia ne:n *beneficio seco, beneficio húmedo, beneficio seco**. <Sync time="2109.277"/> Kipia ya tanemachti:lo:yan, kipia o... ekintsi:n pané: kwa:..., kwali etok a. <Sync time="2116.748"/> *Pero treinta y tre... treinta y..., más de treinta años** wehka moskaltih, kichi:w miak a. <Sync time="2127.503"/> Nochi yo:n. A:mo nikelna:miki neh katí:n xiwit no: nik..., no: nikomisio:ntik ompa, mm, <Sync time="2138.727"/> katka ni... *nicoordinador** de se: *proyecto** mono:tsaya 3839, de yo:n *fondo para niños de méxico**. <Sync time="2149.941"/> Yo:n se: *proyecto** kimpale:wia:ya *solamente** kilia:ya *afiliados de** yo:n *proyecto**. <Sync time="2159.143"/> Pero onkaya se: kwehmol no: yo:n iwa:n *porque** tein... tein taeka:naya de n' *proyecto** a:mo iwa:n mowikaya de n' *cooperativa**. <Sync time="2168.81"/> *Entonces** n' *cooperativa** yeh kichi:wa:k iwa:n se: *convenio** iwa:n yo:n *fundación de niños de méxico**, <Sync time="2178.66"/> n... tein kimati de n' *fundación** monohno:tskeh, ihwa:k a ne:chkalakih neh. <Sync time="2185.464"/> Pero tehwa:n timota:lia:yah *de acuerdo** iwa:n, titekitiah, tisentekitiah iwa:n *cooperativa** <Sync time="2190.086"/> Wa:n timopale:wia:yah *pues**. <Sync time="2192.039"/> Neh n'mattok iksá: n' *cooperativa** kihto:s "pos neh ka:n pia tomi:n ee.. te:chpale:wi tepitsi:n". "*Ah, bueno**". Pos iksá: t'pale:wia:yah tepitsi:n. <Sync time="2200.43"/> I:pa kipia miak tomi:n ne:n fundación, <Sync time="2203.211"/> yo:n *tiempos** kinimakayah *más**. Ekintsi:n a:mo ok kihtowah, mopatak *políticas**, mopatakeh *gentes**, mopatakeh nochi. <Sync time="2210.727"/> Wa:n yo:n *este**..., yo:n tiempos neh nik... wehka:wak sayoh pané: se: xiwit wa:n tahko sayoh <Sync time="2222.736"/> *porque** ne:ch... ne:ch..., ne:ch..., nehwa ne: mahyá: nikwehweloh ya <Sync time="2230.983"/> *porque** onkaya seki, seki xola:lmeh telkweh..., kwehmolmeh. <Sync time="2235.117"/> *Por ejemplo**, Xilo... Xiloxochico ki:sak. <Sync time="2238.612"/> 3839 ki..., kitsakwaya Xiloxochico, Xochical, Cuauhtamazaco, <Sync time="2247.744"/> yehwa sah, Xiloxochico, Cuahtamazaco, Xochical, Tenango, [...] *cinco comunidades**. <Sync time="2260.484"/> Sayoh *cinco comunidades** ki..., *kiabarcarowa:ya**, kimpale:wiayah. Yo:n ihwa:k kipiaya se: *médico**, kipiaya *enfermera, kin..., kinatenderowaya** m' pilimeh. <Sync time="2269.879"/> Wa:n yo:n *cada** pili kitah... kitahkwilowilia:ya n' *ipadrino extranjero**. <Sync time="2278.109"/> nió:n io ki:xmati a:koni, sayoh moi:xmatiah ika, ika *retratos** <Sync time="2282.918"/> *No, pues** ne:h ni..., kitahkwilowilia:ya n' *ipadrino**, ihko:ni nietok wa:n ihko:ni, mm, ihko:ni nocha:n. <Sync time="2289.946"/> Wa:n ke:man kilia:yah m' *padrino, que** ihko:ni nocha:n, iko:ni ninemi, yehwa i:ni nikwa, <Sync time="2294.185"/> m' *padrino** moyo:lyema:niaya wa:n kiniwa:lmakaya se: tomi:n mah kie:kchihchi:wa n' icha:n oso mah takwa kwali. <Sync time="2301.551"/> N' *programas** etoya *para nutrición, salud, nutrición, educación** <Sync time="2310.312"/> wa:n tomi:n para yehwa katka. <Sync time="2314.736"/> Onkaya... onkaya tokni:wa:n ke kikwikeh para oksé *cosa**, kikwiah para... <Sync time="2321.057"/> *Cuando** kinawatia:yah mah kikwi para icha:n kikwia para takwa:s. <Sync time="2326.638"/> *Cuando** kinawatia:yah ke mah [kikwi para] takwas, <Sync time="2329.574"/> kikwia para itasa:l, k'kowaya itasa:l *o para herramienta**. Onkaya kwehmol. <Sync time="2335.511"/> Nochi yo:n *para... para** tikye:kta:lia:yah, kipia ke tia:skeh re... nechiko:lis, kipiayah *reuniones**, ne: ke:man mochi:waya *reuniones** yowak. <Sync time="2345.072"/> *Hasta la una, las dos de la mañana** tiwi:tseh ya. Ka:n nikochia. <Sync time="2351.976"/> A:man a:mo, a:man mochi:wa *reuniones** to:naya:n <Sync time="2355.93"/> wa:n de yehwa yo:n *programa como siempre** yetok. <Sync time="2360.402"/> Wa:n yo:n 3839 kimpiak, kipiak ipilwa:n. <Sync time="2365.437"/> Yekintsi:n de 3839 mo..., ki:sak se: ipili mono:tsak... <Sync time="2370.367"/> Ah, yo:n ihwa:k etoya se: 1741, yo:n mono:tsaya *desarrollo** Xaltipan, no: ipa etoya ya *después de 3839**. <Sync time="2379.785"/> Etoya se:ko Cuautlamingo, a:mo nikelna:miki kati:yeh yeh n' *inúmero**. <Sync time="2383.506"/> Wa:n de 3839 poliw *entonces** ne:sik 1768, mm... *sede** Yohualicha:n, ajá. <Sync time="2395.819"/> N' oksé: yehwa n' tein etoya Xiloxochico, Xiloxochico poliw, kipolohkeh *por política**. <Sync time="2405.555"/> No: Cuauhtamazaco ompa sede, katka... katka *afiliado** ompa, ekintsi:n ompa *sede** <Sync time="2412.682"/> No: se: etok, mm... Yohualichan, Yohualichan, Xaltipan, Cuahtamazaco, Tenango, <Sync time="2428.092"/> Tenango pané: *mismo**. <Sync time="2430.422"/> Pero yetokeh seki, *por ejemplo** Paso del Jardín yo:n okseki:n, etokeh Huehuetla, pero yo:n okseki:n ya. <Sync time="2436.781"/> Pero n' tein, tein powi iwa:n *cooperativa** i:pa sayoh de nika:n kayo:meh. <Sync time="2440.84"/> Ki... e:yi, e:yi *este... programas**. <Sync time="2444.184"/> Neh niwehka:wak yo:n ihwa:k sayoh *año y medio**, <Sync time="2448.095"/> nikpiak kwehmol, seki kwala:nkeh *porque** kihtohkeh, ne:chpantihkeh ke nehwa nikwehweloh, a:mo. <Sync time="2453.988"/> Yo:n kwehwelohkeh *desde** ahko, kihtohkeh: a:mo, i:n t'wehwelo:tih ya *porque** etoya daña:doh ya ne:n *gente**. <Sync time="2460.724"/> Sa:te:pan *moarrepentirohkeh, fuera de tiempo** wa:n tein k'kakkeh, tein kikakkeh n' *consejo** <Sync time="2467.752"/> kwali ki:skeh, tei:n a:mo ihkó:n etok. <Sync time="2470.736"/> *Después** neh nitekitik n' *cooperativa como promotor, hace años**, a:mo nikelna:miki katí:n xiwit, <Sync time="2479.461"/> mm... tikchi:wayah *reuniones**, tikpe:waltihkeh n' *caja de ahorro** nikmattok. <Sync time="2491.919"/> No: te:chmachtia:yah ke:n tikchi:watih *pues, porque** tehwa:n pos ka:n tikmatih, tehwa:n titekitih kowtah, tehwa:n n' totekiw mm... kowtahtekit. <Sync time="2500.512"/> Pero tikchi:wayah o:me *cosa**, tikchi:wayah *reunión de cooperativa** wa:n t'chi:wayah *reunión de caja de ahorro**, o:me, o:me *cosa**. <Sync time="2507.939"/> Pero ke:meh a:mo t'tai:xmatih n' tehwa:n, ka:n timomachtihkeh *más**, <Sync time="2512.519"/> ihwa:k a n' okseki kalakkeh *más** pi:pil tein tai:xmatih ya. <Sync time="2516.306"/> Yehwa:n kipiaskeh tepitsi:n *por lo menos**, kimattoskeh tepitsi:n de tein kiliah *administración contable**. <Sync time="2524.638"/> *Entonces** tehwa:n yo:ni ka:n timomachtihkeh, mm... *por eso** tehwa:n timoka:wkeh *como promotores pero de, de cooperativa**. <Sync time="2532.56"/> Nikmattok a:konimeh etokeh *como siempre**, etok José Reyes *como siempre** ekintsi:n etok, Epifanio García etok *como siempre**, <Sync time="2537.568"/> Epifanio, mm... Francisco de..., de..., tikiliah chi:skoh de, de Zacatipan, <Sync time="2547.343"/> etok ne:n Emiliano Salazar. <Sync time="2552.025"/> Nochi yo:n katka *cooperativa, este**, ne:n.. katka *este, como promotores de, de caja, <Sync time="2559.209"/> al mismo tiempo de co..., de cooperativa**. <Sync time="2562.163"/> Ekintsi:n yehwa:n mokepkeh *como**... n' okseki:n *mayoría, mayoría de** m' *promotores** tein moka:wkeh pos *como promotores de cooperativa** sayoh, *de orgánicos** n' oksé:. <Sync time="2574.173"/> *Pero* pues semi... semi tamayan ekintsi:n *porque** pos ekintsi:n mo..., motohtoka taxta:wi:l, ne: ke:man tipe:wkeh a:mo teh taxta:wi:l katka, iWwki sah. <Sync time="2587.69"/> Wa:n no: kwali a *pues**, no: kwali a *que** onkak taxta:wi:l, de yo:n *manera**, <Sync time="2594.407"/> ka:n mati, se: no... se: nokni:w, se: *nopariente**, se: *cualquier novecino**, ta:ká:n ompa tekiti pos neh ne:chmaka tekit, <Sync time="2603.834"/> yeh ompa kipale:wiah wa:n neh no: ne:chpale:wia ya, iwki de (yo:n) *manera** timosempale:wiah. <Sync time="2611.81"/> Wa:n *gente** ika kwala:ni, *fulano** ompa tekiti, ta:..., mm. ¿para toni? <Sync time="2616.859"/> A:mo moneki mah se: kwala:ni, ka:n weli. <Sync time="2621.246"/> Nochi tikpiah *derecho de** t'takwa:skeh wa:n tapata:wya:n. <Sync time="2627.349"/> Ka:mpa neh nitekiti ekintsi:n nietok *a gusto**, nitekiti ompa <Sync time="2630.757"/> wa:n *que bueno que** ka:mpa n'tekiti yo:n ompa kwali mowi:ka iwa:n *cooperativa**, telkwali, nikwelita <Sync time="2637.475"/> mm... *porque** a:mo motsahtsakwiliah ika n' tekimeh, nió:n... de nió:n se:. <Sync time="2643.909"/> N' oksé: kichi:wa oksé: *cosa** wa:n *cooperativa** kichi:wa oksé: *cosa**. <Sync time="2647.981"/> *Claro** no kimanaka n' kahfe:n pero yo:n a:kin kipias *cliente, según cliente** ke:meh kwelitas. <Sync time="2656.061"/> Wa:n ekintsi:n pos we:i a n' *cooperativa**, we:i, <Sync time="2660.278"/> kipia n' *icaja de ahorro, que** telwe:i a, yehwa *más** we:i, *más... más** aki:ltilo. <Sync time="2665.367"/> *Más a... más** aki:ltilo *porque** kalak..., etokeh siwa:meh, etokeh pilimeh, etokeh *abuelos**, etokeh... nochi etokeh, <Sync time="2672.678"/> *orgánicos** pos etokeh tein tekitih kahfe:n chipa:wak. <Sync time="2678.81"/> Wa:n okseki:n tein tekititokeh ompaka, ke:meh eski a... ke:meh eski a *talleres**, pos etok *de bambú**, etok *de artesanos**, etok de okseki:n, <Sync time="2687.889"/> *comisiones de pimienta**, de kahfe:n. Pos kwali etok *pues, <Sync time="2693.325"/> lo malo que**... pos a:mo wel tinochimeh ompa t'tekitih *porque** <Sync time="2698.872"/> pos a:mo ahsi... a:mo ahsi n' tomi:n. Neh n'mpia *seguro**, neh n'pia, nikpia... ni... ni... nietok *claro pues que... que cada... cada este..., cada lugar** kipia n' itekiw. <Sync time="2711.901"/> No: ntekitik *como viverista** iniwa:n. <Sync time="2716.623"/> Ompa ntekitik yo:n *vivero**, neh ne:chyo:le:wkeh yo:n ihwa:k *como injertador**. <Sync time="2722.266"/> Nikwelitak no: wa:n *que bueno pues, gracias a eso** no: nimomachtih miak iniwa:n, <Sync time="2729.369"/> mm, *como injertador** neh nimoespesialisa:rohka *en macadamia, nuez de macadamia**. <Sync time="2734.295"/> ¿Tiki:xmattok? yo:n nika:n etok, ah, pos i:n etok, o:. <Sync time="2736.942"/> I:n semi, semi *fino** i:n... i:n *nuez**, telwe:lik, a:mo iwki tein mexicano no: *inuez**, <Sync time="2742.717"/> i:n *nuez australiano**, ¡eh! I:n... i:n i:kni:w a:wa:kowit tein nika:wí:n onkak, mm, *ipariente**, <Sync time="2753.189"/> soh ke n' a:wa:t tein nika:n pos no: taman ta:ki wa:n i:n telwe:lik n' iteyo. <Sync time="2757.871"/> *Lo malo que**, yo:n *tiempos** ke:man *cooperativa** kahoka ne:n yo:n... yo:n *proyecto de** n... de n' *macadamia**, <Sync time="2766.693"/> a:mo akah k'kowaya, *como que** a:mo kipia.... a:mo kwe:... a:mo ki:..., a:mo ki:xmatiah. <Sync time="2772.108"/> Yekintsi:n ki:xmatkeh ya, ekintsi:n kwe:liliah ya, kichi:wah miak *cosas**. <Sync time="2776.395"/> Se: koyo:t ompa kwesala:n kichi:wa, kichi:wa *este**, ait ke:ní:w n' kiliah... kichi:wa... takwalismeh de n... *de macadamia**, <Sync time="2788.104"/> *Postres**, kichi:wa pan, kichi:wa miak taman. <Sync time="2794.237"/> Ma:se:walmeh no: kwali kichi:wah *pues**, sayoh moneki nemachtil tepitsi:n de i:n, *porque** telwe:lik *macadamia** <Sync time="2800.87"/> wa:n *este**, ne:n koyo:meh pos yehwa:n ke:meh welih pos momachtiah. <Sync time="2807.798"/> Tehwa:n ka:n tiwelih, pos ka:n wel timomachtiah *porque**pos cada** nemachtil kipia ipati:w <Sync time="2813.05"/> wa:n *lástima que** tamik yo:n *proyecto de** n' *macadamia porque** <Sync time="2817.954"/> ekintsi:n ka:n tei *macadamia** wa:n ekintsi:n *que** nochi:n... miak *gente** kite:mowa. <Sync time="2822.107"/> Tamik *porque** wa:lah yo:n te:tsa:w... tetsa:wit, te:tsa:wehekat, <Sync time="2825.966"/> miak wihwile:w, pohpostek, wehweliw m' *planta**. <Sync time="2830.078"/> A:man ka:n teh m... ka:n tei ok, *últimamente** neh nia... n'nohno:tsa n' tein kimati ompa ne:n n' totayeka:nka:w de n' tosepan, <Sync time="2837.229"/> pero kihtowah ke yetok *pendiente**. <Sync time="2839.654"/> Neh nikilihtoya *que** neh nietok *puesto otra vez**, sepa oksé: *viaje para** tik... tikchi:... tikchi:walti:skeh de n' *injertación** <Sync time="2847.064"/> *porque cuando** tamik a, *cuando** tamik katka, (ke)mah <Sync time="2852.153"/> katka *buenos prendimientos** onkaya, katka... ahsia *hasta 80, 90% de prendimiento, buenos** a. <Sync time="2859.796"/> Tehwa:n t'chi:wayah *solamente** tie:yi:n, *tikinjertarowayah** yo:n *tiempos** <Sync time="2863.746"/> wa:n a:kin eski ya:ya t'machtia:yah *pues**... a:kin eski ya:ya t'machtia:yah, ora... pos ora teh x'chi:wa, ihkó:n x... ihkó:n se: kichi:wa. <Sync time="2869.681"/> A:mo ke:man kwali mah se: nexi:kol, ¿para toni? <Sync time="2873.794"/> Neh nimikis wa:n komo nimikik nikwi:ka nonemachtil pero to:n servi:roh, *mejor** mah welika:n okseki:n. <Sync time="2880.227"/> ¿Ton pasa:rohtok ekin... nika:n nopue:bloh? Onkak *danzas que** yehwa:n sah kimatih, <Sync time="2887.059"/> a:mo n'mati ox a:mo kinmachtiah *o** ke:yeh, <Sync time="2889.583"/> pero komo sie:mpreh yehwa:n, entó:s yehwa:n... yehwa:n kichi:wah, pos yehwa:n sayoh n' kimatih. <Sync time="2896.187"/> Pero komohkó:n nikimachtia *cien**, pos *mejor porque** pos yo:n nemachtil nochipa onkak. <Sync time="2904.078"/> Ne:n... ne:n tein timonohno:tstoyah de n' *cooperativa, lástima que** yo:n ihwa:k, <Sync time="2915.753"/> ka:n... am... nikelka:w a:mo nimitstamiilwih *que** chika de n' *azúcar**, nejó:n we:iak. <Sync time="2922.162"/> We:iak de n' *azúcar porque** tikitayah *que** a:mo soh kichi:waya *falta azúcar**, ta: kichi:waya *falta** et, <Sync time="2928.798"/> kichi:waya *falta** mante:ka, kichi:waya *falta** tao:l. <Sync time="2933.25"/> Mm, n' tao:l onkaya we:i kwehmol ne: ke:man, kihtowah, tikmattkeh *pues, que** tein... tao:l tein k'wa:l... k'wa:lkwiah de... de a:na:l, <Sync time="2945.175"/> n' a:na:ltekos kikwiah *para... para** tapialmeh seki tao:l kostik, tahtapkyoh, pitsotik. <Sync time="2955.052"/> Kimoya:wayah ne: ke:man sayoh kasá: ika, te:chmakayah mahtakti *kilo por familia**, <Sync time="2963.344"/> iwki sah, wa:n para tikahxiti:skeh ne:n e:yi almo:n <Sync time="2969.125"/> pos kipia ke timoi:xpatayah, a:mo moka:waya oksé: <Sync time="2974.173"/> Wa:n *cuando** yo:n tikitayah *que** mochi:wa... kichi:wa *falta** oksé: cosa, tao:l, et, mante:ka, nochi yo:n *cosas**, xapoh, <Sync time="2984.592"/> ihwa:k a ne: pe:wkeh, ne:n nechiko:lis *de cooperativa** ihwa:k a m' pe:wak tehko wa:n temowa, pe:wak ... <Sync time="2991.272"/> kiliah n' koyo:meh ki... pe:wak kichi:wa *gestiones** iwa:n... iwa:n *conasupo**, ne: ke:man yetoya n' *conasupo**. <Sync time="2999.067"/> iwa:n kichi:w yo:n *convenio**. Ekintsi:n nochi mopatak a, ee... n' *conasupo** kipia ya n' *imercancía**. <Sync time="3007.329"/> N' *conasupo** i:pa kipiaya n' *itiendas** itech wehwe[i]xola:lmeh, pero n'... pero kowtah aya:mo onkaya, <Sync time="3014.78"/> ihwa:k a ne:n... ne:n tosepan iwa:n kichi:w n' *convenio** <Sync time="3019.503"/> wa:n *primer bodega**, prim... ki..., ki..., *este**, kichi:wkeh *como**, mahyá: se: *programa piloto** <Sync time="3027.349"/> de yo:n *tipo de... de..., de..., de almacenes**, kil..., kito:ka:ytihkah ne: ke:man *conasupo coplamar**. <Sync time="3035.454"/> Yekinikatsitsi:n *bodegas** nika:n kichi:wkeh, nika:n topue:bloh, nika:n etoya *bodega**, <Sync time="3040.784"/> nika:n kisurti:rowa:yah nochi:meh, nochi n' *municipio, parejo**. <Sync time="3045.67"/> Ka:mpa yo:n achto nimitsilwih tikchi:wkah se: kahfe:nkowalo:ya:n de i:n *pueblo** San Miguel, <Sync time="3053.573"/> ompa k... ompa kipia se: *bodega kirentarohkah**. <Sync time="3056.912"/> *Tikrentarowilihkah** ne:n *conasupo coplamar**. <Sync time="3061.431"/> N' *sociedad de producción rural** ihkó:n mono:tsaya n' ka:mpa kahf... n' ka:mpa kahfe:kowayalo:ya:n, <Sync time="3067.375"/> pos yeh kixta:wilia:yah se: *renta**. <Sync time="3069.945"/> *Después** sa:te:pan ya mochi:w, *cuando** i:pa mo... tekititoya ya ne:n almacén de n' *conasupo coplamar**, <Sync time="3078.495"/> kichi:wtoyah *al mismo tiempo** n' *almacén** tein ekintsi:n etok Cuetzalan *hasta** yekintsi:n yetok n' *almacén, <Sync time="3083.38"/> pero** nika:n pe:wak, nika:n e:wak. Ne: ke:man katka nika:n totie:ndah katka *tienda número uno**. <Sync time="3089.927"/> wa:n sa:te:pan tawehweliw wehka *tiempo después de... veintitantos años, veintinueve años, veintiocho**, <Sync time="3099.056"/> *kitoca:roko** ekintsi:n sepa n' *tienda número trescientó:s treinta y tres**, a:chá: *último** ya. <Sync time="3106.036"/> *Pasaroh** miak *cosas**, tawehweliwka, nochi por a:mo timomachti:skeh, <Sync time="3113.634"/> nochi *por** a:mo timomachti:skeh kikwi... chi:wik *mala administración**, wa:n *de mala administración**, koto:nka n' *tienda** <Sync time="3121.26"/> wa:n ekintsi:n sepa moahkokkeh, sepa n' tein... tein *todavía** tein ke:man weli tiowih *reuniones de** n' *cooperativa** <Sync time="3128.475"/> sepa kiniyankwik a ahkokeh ne:n *tienda**, yekintsi:n mono:tsa *tienda diconsa**. <Sync time="3135.63"/> Mm... pané: sedesol ya n' ekintsi:n kihtowah. <Sync time="3143.407"/> *Bueno, total que de** yo:n onkak *azúcar**, onkak tao:l, te:chmakah tsikitsi:n semi, ahachichi te:chxelowiliah *porque** tapati:yoh. <Sync time="3150.995"/> Ekintsi:n ke:meh tiahtokeh n' *tiempo** tapati:yoh, nochi n' *gente** yetok, pos *este**, o:meyo:lohtok, <Sync time="3160.23"/> ¿A:it ke:ní:w n' ti:xpano:tih? *Lo primero** tikihtowah mah a:mo poliwiskia tao:l wa:n mah a:mo te:chtekipacho, mah tipa:ktoka:n, <Sync time="3167.944"/> *pero de** ay ne:paka etok owih. <Sync time="3170.428"/> *Por eso** nochi n' kahf..., nochi n' kahfe:ntahmeh ekintsi:n etok *abandonado**, ka:n akah tame:wa semi, <Sync time="3177.204"/> ma:ski no: tapale:wia ne: yo:n *consejo poblano del café**, tapale:wihkeh, pero a:mo ahsi. <Sync time="3185.7"/> Miak *gente** tein nemi *por** Zacapoaxtla, Zaragoza, Teziutlán, Puebla, niman kihtowah: <Sync time="3192.215"/> "*zona Cuetzalan ricos porque** kipiah kahfe:n". <Sync time="3197.425"/> *Pero si** n' kahfen tikmattokeh, de n' kahfe:n tikmattokeh ke tein de *cien por ciento** tiknamakah, tein moexporta:rowa *cien por ciento** <Sync time="3209.271"/> ¿a:it ka:ni moka:wa *noventa y tres por ciento**? N' *productor** kimakah *solamente siete por ciento****, yo:n t'mattokeh <Sync time="3218.668"/> Kichi:wak se: nemachti:lis ne:n tosepan, *a través de** ompa yo:n te:chilihkeh. <Sync time="3226.012"/> ¿Ka:ni moka:wa? *Por ejemplo** ekintsi:n tein t'mattokeh neli ke si... se: *libra de café** ait ka:nachi dólares kiki:xtiah, telmiak. <Sync time="3236.848"/> Ahsi *treinta y seis tazas** wa:n ¿ke:ní:w se: *taza valerowa**?, pati:yoh. <Sync time="3243.013"/> ka:n..., a..., ¿para a:konimeh t'tekitih?, t'tekitih para koyo:meh <Sync time="3246.578"/> wa:n a:mo teh *más** telsenka ya kwali eskia t'tekitiskiah para tehwa:n *mismo** tein tikwa:skeh, tein para t'namakaskeh. <Sync time="3254.234"/> Miak *gente** ekintsi:n tein yo:n etok *ciudad** kihtowah... tein w.. etokeh wehwei xola:lmeh <Sync time="3261.084"/> *que** kachi kwali n' kowtah *porque** n' kowtah se: tato:k, se: tsapot, se: pahpata, se: xokot nika:wí:n onkak. <Sync time="3268.778"/> Tikwah sah, tikwitih wa:n tikwah, wa:n tein nemi *ciudad para** ya:s kalan taxta:was, para takwa:s taxta:was. <Sync time="3277.48"/> Nika:n a:mo, para niá:s kalan pos a:mo n'taxta:wa, <Sync time="3280.601"/> para nikwa:s se: xokot, se: ta:kilo:t nikwiti sah *o** ne:chwa:ntih *o** niktekiti ka:mpa neh. <Sync time="3288.146"/> ¿a:mo n'mati ke:ní:w n' tikita i:n tein nimitstapowih? </Turn> <Turn speaker="spk1" startTime="3292.459" endTime="3297.816"> <Sync time="3292.459"/> Nikwelkaki. </Turn> <Turn speaker="spk2" startTime="3297.816" endTime="3328.196"> <Sync time="3297.816"/> Miak *cosas** a:mo nimitsilwih, miak cosas a:chá: nikelka:wak, miak pano:k. <Sync time="3304.496"/> N' *historia de** n' *cooperativa** telweyakaxtik, <Sync time="3306.463"/> *treinta años son ..., treinta años** ihkón yo:lik pahpano:k, a:mo nochi n' mati. <Sync time="3313.293"/> Miak pano:k, miak *cosas**. <Sync time="3316.545"/> Ekintsi:n n... tein nik..., nikwelkaktok no:, yankwixtok onkaya se: neta:ta:nilis de tapalo:lchi:walis de siwa:meh. <Sync time="3325.853"/> Yo:n telkwali etok. </Turn> <Turn speaker="spk1" startTime="3328.196" endTime="3336.936"> <Sync time="3328.196"/> Soh ihkó:n sah, *más** san mo... ke:ní:w timono:tsa, niman ke... ka... ka:nachi xiwit tikpia. </Turn> <Turn speaker="spk2" startTime="3336.936" endTime="3400.776"> <Sync time="3336.936"/> Ah, neh nimono:tsa... ye:wa nimitsilih neh ni... ni... ni... ni... ni..., ni..., niyo:lik ne:pa Taxiti:mpan, <Sync time="3344.452"/> nimono:tsa Antonio... José Antonio Salgado Isabel. <Sync time="3348.729"/> Nikpia *cincuenta y qué... cincuenta y seis años, nicumplirotia**. <Sync time="3354.479"/> Wa:n a:man nika:n ninemi Xo:pana:ko. <Sync time="3359.08"/> Ee... nika:n tikowkeh i:n to... toluga:rtsi:n wa:n ampó:n ticha:nchi:wah. <Sync time="3368.464"/> Borrar </Turn> </Section> </Episode> </Trans>